Μάθημα μετασχηματιστικής νοοτροπίας
Ενότητα 6.
Από «το αγρόκτημα στο πιάτο»: σχεδιασμός ενός δίκαιου, υγιεινού και φιλικού προς το περιβάλλον συστήματος τροφίμων
Συγγραφέας:
Γεωργία Σπηλιοπούλου
Ιδρυμα:
Ελληνικός Οργανισμός Τοπικής Ανάπτυξης & Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Ελλάδα
Οι στόχοι της εκπαιδευτικής ενότητας περιλαμβάνουν:
Αυτή η ενότητα στοχεύει να παρέχει στο προσωπικό των Τοπικών Αρχών και των ΜΚΟ:
-
Καλύτερη κατανόηση ενός πλήρους συστήματος τροφίμων και όλων των πτυχών που συμβάλλουν στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και στην κλιματική αλλαγή.
-
Βασικές γνώσεις της Στρατηγικής από το Αγρόκτημα στο Πιάτο, όπως προτείνεται μέσω της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, σχετικών τρεχουσών και αναμενόμενων νομοθετικών πρωτοβουλιών και σχεδίων δράσης.
-
Διερεύνηση του ρόλου σημαντικών παραγόντων και ενδιαφερομένων που θα πρέπει να συμπεριληφθούν στη διαδικασία από το Αγρόκτημα στο Πιάτο.
-
Προτεινόμενες ευκαιρίες, που παρέχονται από την ΕΕ και άλλα θεσμικά όργανα, που θα μπορούσαν να προσφέρουν δεξιότητες και γνώσεις.
-
Προτεινόμενες ενέργειες, με στόχο την ενημέρωση και εκπαίδευση αυτών των παραγόντων, σχετικά με τις εν λόγω ευκαιρίες, τις βέλτιστες πρακτικές και τους τρόπους συμβολής στους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
-
Σχετικές βέλτιστες πρακτικές και ιστορίες επιτυχίας που μπορούν να εφαρμοστούν σε τοπικό επίπεδο.
-
Επιπλέον υλικό, για όσους επιθυμούν να αποκτήσουν περαιτέρω και βαθύτερη γνώση.
Περιεχόμενο της ενότητας:
-
Η λειτουργία ενός πλήρους συστήματος τροφίμων και οι επιπτώσεις του στην κλιματική αλλαγή.
-
Ο αντίκτυπος του συστήματος τροφίμων της ΕΕ στο περιβάλλον, την οικονομία και τους ανθρώπους.
-
Η Στρατηγική Farm to Fork της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (δεσμεύσεις και σχέδια δράσης, τροποποιήσεις και νέα νομοθεσία).
-
Προτεινόμενες μέθοδοι συνεισφοράς των ΟΤΑ.
-
Βέλτιστες πρακτικές από το Αγρόκτημα στο Πιάτο, όπως εφαρμόζονται σε τοπικό επίπεδο.
-
Μέθοδοι διδασκαλίας: ατομικό εκπαιδευτικό υλικό, μελέτη περίπτωσης, τεστ ερωτήσεων, πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό
-
Διάρκεια: 2,5 ώρες
Γλωσσάρι
-
Κλιματική αλλαγή: μακροπρόθεσμες αλλαγές στις θερμοκρασίες και τα καιρικά μοτίβα. Μπορεί να είναι φυσική διαδικασία, αλλά οι ανθρώπινες δραστηριότητες θεωρούνται ως η κύρια αιτία της κλιματικής αλλαγής, από τη βιομηχανική επανάσταση (18ος-19ος αιώνας). Πηγή: United Nations, Climate Action, https://www.un.org/en/climatechange/what-is-climate-change
-
Συστήματα τροφίμων: όλες οι δραστηριότητες και διαδικασίες που εμπλέκονται στην παραγωγή, επεξεργασία, διανομή, κατανάλωση και διάθεση τροφίμων. Τα προϊόντα διατροφής μπορεί να προέρχονται από τη γεωργία, τη δασοκομία ή την αλιεία. Πηγή: United Nations Food Systems Summit 2021, Scientific Group, https://www.un.org/en/food-systems-summit/leadership#scientific-group
-
Διατροφική ασφάλεια: η ικανότητα να παρέχεται πάντα επαρκής, θρεπτική και οικονομική τροφή, έτσι ώστε όλοι οι άνθρωποι να μπορούν να καλύπτουν τις διατροφικές προτιμήσεις και τις διατροφικές τους ανάγκες, προκειμένου να ζήσουν δραστήρια και υγιή ζωή. Πηγή: FAO (2003), Trade Reforms and Food Security, Ρώμη https://www.fao.org/3/y4671e/y4671e06.htm
-
Εκπομπές GHG: εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, κάθε αέριο που έχει την ιδιότητα να απορροφά θερμότητα που εκπέμπεται από την επιφάνεια της Γης και να την ανακατευθύνει στη Γη. Πηγή: Οδηγία 2003/87/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Οκτωβρίου 2003, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32003L0087
-
Διάβρωση εδάφους: η διαδικασία που προκαλεί τη φθορά του ανώτερου στρώματος των σωματιδίων του εδάφους από φυσικές δυνάμεις, όπως το νερό και ο άνεμος, ή μέσω δυνάμεων που σχετίζονται με τις γεωργικές δραστηριότητες. Πηγή: FAO (2015), Status of the World's Soil Resources, Κύρια έκθεση, Ρώμη, https://www.fao.org/3/i5199e/I5199E.pdf
Μελέτη περίπτωσης 1:
Αγορές αγροτών
Κάντε τα τρόφιμα βιώσιμα, μικραίνοντας τις αλυσίδες εφοδιασμού
Τι προσφέρουν;
-
Ευκαιρία για τους παραγωγούς να αυξήσουν τα κέρδη τους, να ορίσουν τις δικές τους τιμές και να παρακάμψουν το κόστος των διανομέων.
-
Δημιουργία τοπικής ταυτότητας και οικοδόμηση κοινοτικών δεσμών, υποστηρίζοντας παράλληλα την τοπική παραγωγή.
-
Προώθηση υγιεινότερων διατροφικών επιλογών και ενθάρρυνση της σχέσης των καταναλωτών με τα φυσικά, μη επεξεργασμένα τρόφιμα.
-
Μείωση της παραγωγής απορριμμάτων, ελαττώνοντας τις συσκευασίες και αποφεύγοντας τη σπατάλη τροφίμων.
Πηγή: Vittersø, G., Torjusen, H. et. al., Short Food Supply Chains and Their Contributions to Sustainability: Participants’ Views and Perceptions from 12 European Cases, Sustainability 2019, 11, 4800
Πως συμβάλλουν οι τοπικές αρχές;
-
Προωθώντας ανοιχτές, βιολογικές αγορές ή αγορές ειδικών προϊόντων (π.χ. αγορές κρέατος, ψαριών ή λαχανικών).
-
Δίνοντας προτεραιότητα στην πρόσβαση σε αγρότες και ψαράδες, με έμφαση στους τοπικούς παραγωγούς.
-
Διευκολύνοντας τη διαδικασία αδειοδότησης.
-
Δημιουργώντας σχετικές υποδομές (πάγκους, περίπτερα, παροχή νερού και ηλεκτρισμού κ.λπ.).
Μελέτη περίπτωσης 2:
Το ιταλικό παράδειγμα
Το Ίδρυμα Campagna Amica
-
Η Ιταλία έχει μια μακρά παράδοση στις αγορές αγροτών και το μεγαλύτερο δίκτυο αγροτών που πωλούν χωρίς μεσάζοντες.
-
130.000 ιταλικές φάρμες πωλούν τα προϊόντα τους απευθείας στους καταναλωτές, με την υποστήριξη του Ιδρύματος.
-
Οι Ιταλοί θεωρούν τις αγορές παραγωγών καλές για την υγεία, το περιβάλλον και τις τοπικές οικονομίες.
-
Πάνω από 6 δισ. ευρώ δαπανήθηκαν στις αγορά αγροτών της Ιταλίας το 2018.
-
Στη Σικελία, ένας περιφερειακός νόμος προσφέρει τη δυνατότητα στους παραγωγούς να μεταποιήσουν και να πουλήσουν τα προϊόντα τους μόνοι τους.
Περισσότερες πληροφορίες: https://www.campagnamica.it/chi-siamo/#team
Φωτογραφία: Νίκος Καββαδάς, Unsplash
Μελέτη περίπτωσης 3:
Διαχείριση απορριμμάτων
Μείωση στην πηγή, ανακύκλωση και κομποστοποίηση
Πως λειτουργεί;
Τρόποι παραγωγής λιγότερων απορριμμάτων: έλεγχος της συσκευασίας, της διανομής και των απορριμμάτων των τροφίμων.
-
Η μείωση στην πηγή είναι η πιο ενδεδειγμένη στρατηγική. Οι συνιστώμενες πρακτικές περιλαμβάνουν την επαναχρησιμοποίηση αντικειμένων, τις αγορές χύμα προϊόντων, τη μείωση της συσκευασίας κ.λπ.
-
Ανακυκλώσιμα υλικά -κυρίως συσκευασίες- που δεν μπορούν να αποφευχθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν, θα πρέπει να ταξινομηθούν, να υποβληθούν σε επεξεργασία και να ανακατασκευαστούν σε νέα αντικείμενα.
-
Η κομποστοποίηση οργανικών αποβλήτων σημαίνει αξιοποίηση ένας συστήματος τροφίμων στο έπακρο. Τα θρεπτικά συστατικά επιστρέφουν στη γη και η ποσότητα των αποβλήτων μειώνεται.
Λιγότερα απόβλητα σηματοδοτούν λιγότερες εκπομπές GHG και χώρους υγειονομικής ταφής, περισσότερους φυσικούς πόρους και πρώτες ύλες, νέες ευκαιρίες εργασίας και πολλά άλλα.
Φωτογραφία από: Łukasz Rawa , Unsplash
Μελέτη περίπτωσης 4:
Μια υπηρεσία που παρέχεται σε τοπικό επίπεδο.
Πώς να την εκμεταλλευτούμε στο έπακρο
Οι τοπικές αρχές, που είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση των απορριμμάτων, θα πρέπει:
-
Να παρέχουν ένα πλήρες σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων, σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ («Οδηγία περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων» 1999/31/ΕΚ της 26ης Απριλίου 1999).
-
Να προετοιμαστούν για την εφαρμογή του νέου ευρωπαϊκού κανονισμού (Τροποποιητική Οδηγία (ΕΕ) 2018/850), που προτρέπει τις χώρες της ΕΕ να ανακυκλώνουν τουλάχιστον το 55% των αστικών απορριμμάτων τους έως το 2025, το 60% έως το 2030 και το 65% έως το 2035.
-
Να προσφέρουν μια οργανωμένη και ολοκληρωμένη διαδικασία ανακύκλωσης και κομποστοποίησης.
-
Να προτρέπουν τους πολίτες να μειώσουν τα απόβλητά τους, να επαναχρησιμοποιήσουν ή να δωρίσουν ό,τι δεν χρειάζονται και να ανακυκλώσουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό, προωθώντας την ανακύκλωση σε δημόσιους και δημοτικούς χώρους και προσφέροντας προγράμματα επιβράβευσης.
-
Να διοργανώνουν εκστρατείες στα σχολεία, να παρέχουν ενημερωτικό υλικό κ.λπ., με σκοπό την ενημέρωση των πολιτών για τα οφέλη αυτών των πρακτικών για την υγεία τους, το περιβάλλον και τις μελλοντικές γενιές.
Μελέτη περίπτωσης 4:
Το ελληνικό μοντέλο:
Ο Δήμος Βριλησσίων
Το 2018 στο δήμο Βριλησσίων:
Το ποσοστό των αστικών απορριμμάτων χωματερής έπεσε κάτω από το 50%, ενώ το ποσοστό των επαναχρησιμοποιούμενων απορριμμάτων αυξήθηκε στο 53%.
Από το σύνολο των 15.463 τόνων αστικών στερεών αποβλήτων που παράγονται, οι 5.579 τόνοι (36%) συλλέχθηκαν χωριστά στην πηγή .
Άλλοι 5.851 τόνοι μεταφέρθηκαν στο Εργοστάσιο Μηχανολογικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης του Νομού Αττικής για επεξεργασία και νέα αξιοποίηση. Μόνο 4.033 τόνοι στάλθηκαν απευθείας σε χωματερές.
Επί του παρόντος:
Υπάρχουν 14 διαφορετικές ροές διαλογής απορριμμάτων στην πηγή.
Το Αστικό Δίκτυο «RE-THINK Βριλήσσια» ενημερώνει και εκπαιδεύει τους πολίτες σε θέματα ανακύκλωσης & κομποστοποίησης.
Το πρόγραμμα επιβράβευσης « followgreen » , μια διαδικτυακή πλατφόρμα, συνδέει την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση με τοπικά καταστήματα και εταιρείες, μέσω εκπτώσεων που προσφέρονται στους πολίτες στην τοπική αγορά.
Πηγή: Ειδικός Διεπιστημονικός Σύλλογος Ν. Αττικής , 2018, http://www.edsna.gr/
Πρόσθετο υλικό & πηγές πληροφοριών
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γεωργία και Πράσινη Συμφωνία: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal/agriculture-and-green-deal_en#Inthespotlight
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Σχέδιο δράσης για τη βιολογική γεωργία: https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/farming/organic-farming/organic-action-plan_en
FAO, Αλυσίδες Agrifood: https://www.fao.org/energy/agrifood-chains/en/
FAO, Κλιματική Αλλαγή: https://www.fao.org/climate-change/en/
Κέντρο Πολυμέσων, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Farm to Fork: https://multimedia.europarl.europa.eu/package/farm-to-fork_17702
Ο κόσμος μας ενημερωμένος, εκπομπές αερίων θερμοκηπίου: https://ourworldindata.org/greenhouse-gas-emissions
Βιβλιογραφία
Von Braun J., Afsana K., Fresco L., Hassan M., Torero M., (Σχέδιο, 26 Οκτωβρίου 2020) Συστήματα Τροφίμων – Ορισμός, Έννοια και Εφαρμογή για τη Σύνοδο Κορυφής Συστημάτων Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών, Σύνοδος για τα Συστήματα Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών 2021, διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.un.org/sites/un2.un.org/files/food_systems_concept_paper_scientific_group_-_draft_oct_26.pdf.
Meredith S., Allen B., Kollenda E., Maréchal A., Hart K., Hulot JF, Frelih Larsen A. and Wunder S. (2021) Τα ευρωπαϊκά τρόφιμα και η γεωργία σε ένα νέο παράδειγμα: Μπορούν παγκόσμιες προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή να είναι αντιμετωπίζεται μέσω μιας προσέγγισης από αγρόκτημα σε διχάλα; Σκεφτείτε το έγγραφο πολιτικής για το 2030, το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Πολιτικής και το Οικολογικό Ινστιτούτο.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ασφάλεια Τροφίμων, Στρατηγική από το αγρόκτημα στο πιρούνι: https://ec.europa.eu/food/horizontal-topics/farm-fork-strategy_en.
FAO, Commodity Policy and Projections Service, Commodities and Trade Division, (2003), Trade Reforms and Food Security, Ρώμη, διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.fao.org/3/y4671e/y4671e00.htm#Contents .
Mikhaylov A., Moiseev N., Aleshin K., Burkhardt T. 2020. «Παγκόσμια κλιματική αλλαγή και φαινόμενο θερμοκηπίου», στο Entrepreneurship and Sustainability Issues, 7(4), 2897-2913, http://doi.org/10.9770 /jesi.2020.7.4(21).
Riccaboni A., Neri E., Trovarelli F., Pulselli RM, (2021) «Sustainability-oriented research and innovation in 'farm to fork' value chains», στο Current Opinion in Food Science, Volume 42, December 2021, pp. 102-112, https://doi.org/10.1016/j.cofs.2021.04.006 .
Donaldson A., (2021, Οκτωβρίου 24), «Digital from farm to fork: Infrastructures of quality and control in food supply chains», στο Journal of Rural Studies, https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2021.10 .004 .
Nicastro R., Carillo P., (2021) "Στρατηγικές πρόληψης απώλειας και απορριμμάτων τροφίμων από το αγρόκτημα στο πιρούνι" Sustainability 13, αρ. 10: 5443. https://doi.org/10.3390/su13105443 .
Schebesta, H., Bernaz, N., & Macchi, C. (2020). Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης Farm to Fork: Βιωσιμότητα και Υπεύθυνη Επιχείρηση στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Ευρώ. Food & Feed L. Rev., 15, 420.
